کوره آجرپزی در انواع مختلفی ساخته می‌شود. کوره‌های آجر پزی از قدیم تا به امروز تغییرات بسیاری کرده‌اند، با این حال هنوز شیوه سنتی در بسیاری از مناطق استفاده می‌شود. برای پخت انواع آجر و سفال، وجود کوره‌های آجرپزی ضرورت دارد. در این کوره‌ها، حرارت تولید شده به وسیله موادی مانند زغال سنگ، گاز یا نفت باعث پخت شدن آجرها خواهد شد. کیفیت آجر به نوع کوره و شیوه پخت آن می‌تواند وابسته باشد. برای آشنایی بهتر با انواع کوره‌های آجرپزی این مقاله سنگاج را تا انتها بخوانید.
کوره آجرپزی سنتی چیست و چه عملکردی دارد؟
کوره آجرپزی سنتی و مدرن هر دو در راستای پخت آجر استفاده می‌شوند، اما عملکرد آنها متفاوت است. از نوع سنتی اغلب در ساخت آجر دستی یا فشاری استفاده می‌کنند. این نوع کوره قدمتی طولانی در ایران دارد و شهرهای مختلف کشور از جمله تهران، ری، هاشم آباد، اصفهان و بسیار نقاط دیگری از آن استفاده می کنند.
ساختار آنها شامل یک آتش خانه، محل قرار گیری خشت و دودکش بود. کوره‌های سنتی دارای دودکش‌های بلندی بودند و که گرما و دوده از طریق آن خارج می‌شود. خشت‌های پخته شده از آنجایی که روی هم قرار می‌گیرند، حرارتی متفاوت دریافت خواهند کرد و در نتیجه مقاومت آنها با یکدیگر متفاوت است. به همین سبب، با توجه به محل قرار گیری آجر انتخاب می‌شود که در چه بخشی از ساختمان از آن استفاده کنند.
قیمت آجر نما ساخته شده به شیوه دستی که از کیفیت بالایی برخوردار باشد، ممکن است از قیمت‌های آجر نوع صنعتی بیشتر شود. شما می‌توانید قیمت آجر قرمز، قیمت آجر سفید و موارد دیگر را از کارشناسان سنگاج دریافت کنید.
ساخت کوره آجرپزی سنتی چاهی
نوع دیگر کوره‌های آجرپزی سنتی، چاهی است. برای ساخت آنها لازم است تا محلی گود انتخاب شود و سپس داخل آن آتش درست می‌کنند. پس از آن، آجرها با فاصله‌ای معین از هم چیده می‌شود تا حرارت و گرما، باعث پخت آجر شوند. هر چند که این نوع کوره آجرپزی امروزه کاربرد ندارد و شیوه‌های مدرن جای آن را گرفته است.
روش نیمه سایشی پخت آجر
روش نیمه سایشی از یکی روش‌های تولید آجر است که در آن خشت‌های خام در کوره‌ای با دمای بالا (در حدود ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد) قرار می‌گیرند و پخته می‌شوند.
این روش سرعت بالایی دارد و کیفیت آجرهای تولید شده در آن از روش دستی بیشتر است. همچنین، روش نیمه سایشی باعث کاهش هزینه‌ها می‌شود و مقرون‌به‌صرفه‌تر است. پخت در تونل‌های انجام می‌شود که دمای آن از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد متغیر است. پس از پخت آجرها باید چند روز در محیط سرد قرار گیرند. آجرهای تولید شده به این روش اغلب دارای کیفیت و استحکام بالایی هستند و در ساختمان سازی، نماسازی و کف استفاده می‌شوند.
سوخت قابل استفاده در کوره‌های آجرپزی
یکی از تفاوت‌های اصلی کوره‌های آجرپزی سنتی و مدرن، سوخت مورد استفاده در آنها است. در گذشته از چوب و زغال استفاده می‌کردند و امّا امروزه با گسترش صنایع گازی، کوره‌های مدرن از گاز طبیعی استفاده می‌کنند.
با این حال، این تنها تفاوت میان کوره‌های سنتی و مدرن محسوب نمی‌شود و در ادامه به تفاوت‌های بیشتر از جمله شیوه ساخت آجر در کوره‌ها خواهیم پرداخت.
مراحل ساخت آجر در کوره‌های آجرپزی سنتی
در ابتدا مراحل ساخت آجر دستی در داخل کوره‌های آجرپزی سنتی را بررسی خواهیم کرد:
- تهیه خاک مناسب: ابتدا خاک رس، شن و مواد دیگر باید جمع آوری شوند.
- تمیز کردن خاک: خاک از ناخالصی و مواد غیرضروری پاک خواهد شد.
- افزودن آب: به خاک تمیز شده آب اضافه می‌شود تا تبدیل به گل شود.
- مخلوط کردن: خاک و آب به خوبی با هم مخلوط می‌شوند تا گل آجر به دست آید.
- ساخت قالب: قالب‌ها معمولاً از قبل با چوب تهیه شده اند. لازم است قالب‌ها تمیز و صاف باشند.
- پر کردن قالب‌ها: گل آجر در قالب‌ها ریخته می‌شود.
- خشک کردن آجر: آجرها ابتدا در معرض هوا قرار می‌گیرند تا خشک شوند.
- بسته شدن آجر: پس از خشک شدن، آجرها از قالب خارج و بسته می‌شوند.
- پخت آجر: آجرها داخل کوره آجرپزی با حرارت پخته می‌شوند به حالت نهایی خود می‌رسند.
قیمت آجرهای تولید شده به شیوه سنتی و مدرن متفاوت است. شما می‌توانید قیمت انواع آجر از جمله قیمت آجر شاموتی، قیمت آجر لفتون و بسیار موارد دیگر را در وب سایت رسمی سنگاج مشاهده کنید.
عملکرد کوره‌های مدرن (صنعتی)
با گسترش صنعت ساختمان سازی در کشور، آجرپزی نیز دستخوش تغییراتی شد. شیوه سنتی مشکلات خود را داشت و به نیروی کار انسانی زیادی نیاز داشت. آجرپزی به شیوه سنتی می‌تواند طاقت فرسا و گاهی خطرناک باشد. به همین سپس، کوره‌های مدرن ایجاد شدند.
کوره‌های آجرپزی مدرن در کارخانه بزرگ برای تولید آجر و سفال استفاده می‌شوند. در این کوره‌ها، آجر به صورت یکنواخت و یکدست و به صورت خودکار با گاز و برق پخت می‌شود. این نوع کوره برای تولید آجر به صورت صنعتی و در حجم بالا مناسب است.
برخی از کوره‌های مدرن از گاز طبیعی یا شهری استفاده می‌کنند و به این وسیله حرارت لازم برای پخت آجر فراهم می‌شود. نسبت به کوره‌های سنتی، پخت به صورت یکنواخت انجام می‌شود و در نتیجه مقاومت تمامی آجرها یکسان خواهد بود. همچنین، این روش هزینه کمتری نسبت به حالت سنتی دارد.
در برخی از صنایع نیز از نیروی برق برای پخت آجر استفاده می‌کنند. این شیوه نیز عملکردی مناسب دارد و میزان مصرف انرژی کاهش پیدا می‌کند.
نوع دیگر تهیه آجر، با شیوه خشک کردن است. به این معنا که به جای استفاده از کوره برای پخت، آجرها را در محیطی خشک و گرم قرار می‌دهند و آجرها به تدریج خشک و سفت می‌شوند. این روش باعث صرفه جویی در مصرف سوخت و انرژی می‌شود و با معماری پایدار و محیط زیست هماهنگ است.
مقایسه کوره آجرپزی سنتی و مدرن
در جدول زیر به طور مختصر دو شیوه آجرپزی را مقایسه کرده ایم:
| ویژگی | کوره آجرپزی سنتی | کوره آجرپزی مدرن |
| نوع سوخت | زغال سنگ، چوب و مواد مشابه | گاز طبیعی، گازوئیل، برق |
| ظرفیت تولید | کم | زیاد |
| سرعت تولید | کم | زیاد |
| کیفیت آجر | متوسط (اگر با مصالح عالی و توسط استادکار حرفه ای انجام شود، زیاد) | بالا |
| کنترل دما | دشوار | آسان |
| هزینه ساخت | کم | زیاد |
| هزینه نگهداری | کم | زیاد |
| آلودگی هوا | زیاد | کم |
| ایمنی | کم | زیاد |
انواع کوره‌های آجرپزی مدرن کدام هستند؟
کوره‌های آجرپزی مدرن در مدل‌های و انواع مختلفی ساخته می‌شوند. هر نوع از کوره‌های مدرن موجود ویژگی‌های مخصوص به خود را دارد. با این حال همگی آنها به شیوه‌ای مدرن پخت آجر را انجام می‌دهند و در نتیجه آجرهای پخت شده در هر یک از کوره‌ها، یکدست و صنعتی خواهد بود.
معرفی کوره هوفمان
کوره آجرپزی هافمن یک نوع کوره آجر پزی پیوسته است که توسط مهندس آلمانی، فریدریش هافمن در سال ۱۸۵۸ اختراع شد. کوره شامل یک تونل طویل می‌شود که در آن آجرها قرار می‌گیرند. آجرها از یک طرف تونل وارد شده، حرارت دیده و از سمت دیگر به صورت پخته شده خارج می‌شوند. این نوع کوره را می‌توان در اندازه و ابعاد مختلف ساخت تا ظرفیت‌های تولید متفاوتی را پشتیبانی کند.
کوره هافمن ظرفیت بالایی دارد و باعث می‌شود تا سرعت پخت و تهیه آجر افزایش پیدا کند. همچنین، امروزه با اضافه شدن تجهیزات مهندسی دیگر، این امکان فراهم شده تا دمای دقیق کوره تحت کنترل باشد.
معرفی کوره تونلی
کوره‌های تونلی نیز مشابه با کوره هافمن از یک تونل طویل تشکیل می‌شوند. از این نوع کوره در صنایع مختلف از جمله آجر، سرامیک، شیشه، سیمان و غیره استفاده می‌کنند.
با تغییرات مهندسی در این کوره، میزان اتلاف گرما کاهش یافته است. سرعت پخت آجر در آن به نسبت کمتر است چرا که پختی یکنواخت و پیوسته را ارائه می‌دهد. ساخت این نوع کوره آجرپزی نسبت به هافمن بیشتر است.
شیوه کار کوره تونلی به این صورت است که، آجرهای خام داخل یک واگن قرار می‌گیرند. سپس، نیروی انسانی آنها را به داخل تونل هدایت می‌کند. پس از وارد شدن به تونل، سه مرحله پخت متفاوت صورت می‌گیرد. گرما از دیوارهای کوره متصاعد می‌شود و با پیش روی آجرها در تونل، مراحل پخت کامل می‌شود. پس از خروج از تونل، آجرها در معرض هوای سرد قرار می‌گیرند.
بررسی کوره آجرپزی تنوره ای
تنوره برخلاف دو مدل قبلی کوتاه است؛ در مقابل عرض بیشتری دارد. خشت‌ها درون تنوره قرار می‌گیرند و با عبور هوا و دوده از میان آنها، مراحل پخت انجام می‌شود. این شیوه اتلاف انرژی بسیاری دارد و به همین خاطر زیاد استفاده نمی‌شود.
از آنجایی که افزایش حرارت از بالا به پایین انجام می‌شود، آجرهای پخت شده در این نوع کوره از جنس و کیفیت متفاوتی برخوردار هستند. همچنین، رنگ آنها می‌تواند متفاوت از یکدیگر باشد.
برای آنکه پخت به صورت یکدست انجام شود، تنور را به شکل قارچ می‌سازند و سر کوره را می‌پوشانند تا هوای گرم به صورت یکنواخت پخش شود. این شیوه کمک می‌کند تا اتلاف انرژی کاهش یابد.
مزایای کوره آجرپزی مدرن
در جدول بالا به برخی از ویژگی‌ها و مزایای کوره‌های آجرپزی مدرن اشاره ای داشتیم در اینجا به اختصار به آنها خواهیم پرداخت:
- ظرفیت تولید بالا: کوره‌های مدرن در مدت زمانی کوتاه، حجم زیادی آجر تولید می‌کنند.
- کیفیت بالای آجر: به دلیل پخش شدن گرما و حرارت به صورت یکنواخت، آجرهای تولید شده دارای کیفیت و استحکام بالایی هستند.
- کنترل دمای آسان: با وجود تجهیزات مدرن، کنترل دما راحت‌تر است.
- آلودگی هوای کم: کوره‌های آجرپزی مدرن با به‌کارگیری گاز طبیعی به میزان مناسب، درصد آلودگی کمتری نسبت به سنتی دارند.
- ایمنی بیشتر: خطرات ناشی از کار با کوره با وجود تجهیزات ایمنی مدرن، کاهش یافته است.
انواع آجرهای تولید شده در کوره‌های آجرپزی مدرن
آجرهای مختلفی را کوره‌های مدرن تولید می‌کنند. به عنوان مثال آجر فشار در کوره‌های تونلی پخت می‌شوند. آجر نسوز را ابتدا با خاک رس، سیلیس و آلومینا آماده کرده و در کوره‌هایی با دمای بالا پخت می‌کنند، این نوع آجر در عایق بندی و حتی ساخت کوره نیز استفاده می‌شود. شما می‌توانید انواع آجر تولید شده در کوره‌های مدرن را در بخش محصولات مشاهده کنید. همچنین قیمت تمامی آجرها از جمله قیمت آجر شاموتی، نسوز، دکوراتیو و موارد دیگر را از کارشناسان سنگاج دریافت کنید.
نگاهی به تاریخچه کوره آجرپزی
آجر در ایران از زمان‌های بسیار دور کاربرد داشته است. طاق کسری یکی از قدیمی‌ترین بناهای آجری در ایران است. آجرهای فشار یا دستی از زمان‌های بسیار دور در ساخت مدرسه، کاخ و برخی از خانه‌ها به کار می‌رفته است. با این حال، گذر زمان و مسائلی که رخ داده باعث شده بسیاری از سازه‌های آن زمان تخریب شوند.
کوره‌های آجرپزی در منطقه محمودآباد به صورت سازه‌هایی دودکش دار ساخته شده بودند. برخی از دودکش‌ها به ارتفاع ۳۰ متر نیز می‌رسید. از سال ۱۳۵۶ تا امروز این سازه‌ها باقی‌مانده‌اند چرا که در جنگ ایران و عراق، عراقی‌ها با تصور آنکه این سازه‌ها به پالایشگاه ارتباط دارند، آن را هدف موشک قرار دادند.
آجر در ساخت خانه‌های یک یا دو طبقه بسیار استفاده می‌شد، امّا امروزه با بیشتر شدن تعداد طبقات ساختمان، کمتر از آن در ساخت اسکلت ساختمان استفاده می‌کنند. با این حال، آجرها یکی از سبک‌ترین مصالح شناخته می‌شوند و در برابر زلزله مقاوم هستند. همچنین، به دلیل سازگاری آنها با محیط زیست، دوباره مورد توجه بسیاری از سازندگان قرار گرفته‌اند.
سخن پایانی
کوره‌های آجرپزی سنتی هزینه کمتری برای ساخت و نگهداری نیاز دارند، با این حال آلودگی آنها بیشتر است. همچنین سرعت و ظرفیت تولید کمتری نسبت به کوره‌های مدرن دارند. کوره‌های مدرن شامل انواع مختلفی از جمله هافمن، تونلی و تنوره‌ای می‌شوند که هر یک ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. با این حال در چند ویژگی مشترک هستند؛ آلودگی کمتری دارند، ظرفیت تولید آنها بیشتر است و فرایند پخت را با سرعت بیشتری انجام می‌دهند. امیدواریم با مطالعه این مقاله سنگاج به تفاوت‌های میان کوره‌های آجرپزی سنتی و مدرن پی برده باشید.
سوالات متداول
۱. کدام نوع سوخت برای کوره‌های آجرپزی مدرن بهتر است؟
گاز طبیعی و گازوئیل می‌توانند سوختی مناسب باشند. در انتخاب سوخت باید دقت کرد که میزان آلودگی کمتری داشته باشند.
۲. دمای مناسب برای پخت آجر چیست؟
دمای مناسب با توجه به نوع آجر مشخص می‌شود. به عنوان مثال پخت آجرهای نسوز در دمای ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود.
۳. مدت زمان پخت آجر چقدر است؟
این مسئله به نوع کوره و آجر وابسته است. به عنوان نمونه، آجرهای فشار در حدود ۱۲ ساعت پخت و آماده می‌شوند.
۴. آیا کوره‌های آجرپزی مدرن ایمن هستند؟
کوره‌های مدرن نسبت به سنتی از ایمنی بیشتر برخوردار هستند.
